تفاسیر اجتهادیتفسیر قرآن و تبیین معارف آن و استنباط معارف قرآنی از راه‌های مختلف و عقل را تفسیر اجتهادی می‌نامند. از تفاسیر روایی محض که بگذریم، بقیه تفاسیر قرآن هر کدام به نحوی، از این روش تفسیری استفاده نموده‌اند. ۱ - گستردگی روش اجتهادیجز معدودی از تفاسیر روایی محض، دیگر تفاسیر با قطع نظر از رعایت شرایط صحیح اجتهاد یا گرفتار شدن به تفسیر به رأی یا اجتهادی‌اند یا از اجتهاد بهره‌ای برده‌اند. ۲ - تفاسیر اجتهادی مشهورتفسیرهای اجتهادی متنوع و گوناگون‌اند و مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از التبیان، اثر شیخ طوسی (م. ۴۶۰ ق.)، روض الجنان و روح الجنان از ابوالفتوح رازی (م. ۵۳۵ ق.)، التفسیر الکبیر از فخر رازی (م. ۶۰۶ ق.)، الجامع لاحکام القرآن از قرطبی (م. ۶۷۱ ق.)، الکشاف تألیف زمخشری (م. ۵۳۸ ق.)، المحرر الوجیز ا ثر محمد بن عطیه اندلسی (م. ۵۴۲ ق.)، مجمع البیان از طبرسی (م. ۵۴۸ ق.)، انوار التنزیل و اسرار التأویل نگاشته بیضاوی (م. ۶۸۵ ق.)، مدارک التنزیل اثر نسفی (م. ۷۱۰ ق.)، لباب التأویل فی معانی التنزیل معروف به تفسیر خازن از ابوالحسن علی بغدادی (م. ۷۴۱ ق.)، البحر المحیط، اثر ابوحیان اندلسی (م. ۷۵۴ ق.)، تفسیر القرآن العظیم، از ابن کثیر دمشقی (م. ۷۷۴ ق.)، نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور از ابراهیم بن عمر بقاعی (م. ۸۶۵ ق.)، السراج المنیر اثر محمد بن محمد شربینی (م. ۹۷۷ ق.)، ارشاد العقل السلیم از ابوالسعود (م. ۹۸۲ ق.)، منهج الصادقین از فتح الله کاشانی (م. ۹۸۸ ق.)، تفسیر الصافی اثر فیض کاشانی (م. ۱۰۷۵ ق.)، روح المعانی اثر سید محمود آلوسی (م. ۱۲۶۳ ق.) تفسیر المراغی از محمد مصطفی مراغی (م. ۱۲۹۸ ق.)، محاسن التأویل از قاسمی (م. ۱۳۳۲ ق.)، تفسیر المنار اثر رشید رضا (م. ۱۳۵۴ ق.)، اطیب البیان از سید عبدالحسین طیب (م. قرن ۱۴)، فی ظلال القرآن، اثر سید قطب (م. ۱۳۸۶ ق.)، المیزان نگاشته سید محمد حسین طباطبایی (م. ۱۴۰۲ ق.)، تفسیر الحدیث اثر محمد عزة دروزه (م ۱۴۴۰ ق.)، التحریر و التنویر از ابن عاشور (م. ۱۳۹۳ ق.)، الفرقان اثر محمد صادقی (تألیف ۱۳۹۷ ق.)، الاساس فی التفسیر از سعید حوی (تألیف ۱۳۹۸ ق.)، من وحی القرآن اثر سید محمد حسین فضل الله (تألیف ۱۳۹۹ ق.)، الکاشف از محمد جواد مغنیه (م. ۱۴۰۰ ق.)، مواهب الرحمن اثر عبدالکریم مدرسی (تألیف ۱۴۰۴ ق.)، تفسیر نمونه (فارسی)، الامثل (عربی) اثر ناصر مکارم شیرازی و دیگران (تألیف ۱۴۰۵ ق.)، تفسیر شعراوی از محمد متولی شعراوی (قرن ۱۵)، تفسیر المنیر اثر وهبه الزحیلی (تألیف ۱۴۱۱ ق.) و مواهب الرحمن از سید عبدالاعلی سبزواری (م. ۱۴۱۴ ق.). برخی تفسیر طبری (م. ۳۱۰ ق.) را نیز از تفاسیر اجتهادی برشمرده‌اند. [۱]
علوم التفسیر، ص ۱۹ - ۲۱.
۳ - فهرست منابع(۱). علوم التفسیر، عبدالله شحاتة، القاهرة، مکتبة نهضة الشرق، ۱۹۸۶ م. ۴ - پانویس
۵ - منبعدائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله تفسیر اجتهادی، ج۸، ص۱۴۰. |